Малыя вёскі – гэта нібыта маленькія зярняткі ў бязмежным полі гісторыі. Яны не трапляюць на карты вялікіх падзей, але кожная мае свой лёс, сваю памяць, свае імёны. Калісьці яны былі гучнымі, з кірмашамі, школамі і млынамі. Цяпер пра іх ведаюць толькі жыхары ды тыя, хто шукае карані. Адна з такіх вёсак – Усцярхі, што знаходзіцца ў Глускім раёне. Паразмаўлялі з мясцовымі жыхаркамі Марыяй Пятроўнай Зубрыцкай (былой сельскай настаўніцай рускай мовы і літаратуры) і Галінай Іванаўнай Сысой (цяпер бабруйчанкай і медыкам) і расказваем вам, што ад іх даведаліся.
Ад Глуска да Усцярхоў – каля 12 кіламетраў. Па бабруйскай шашы (калі ехаць праз Вільчу), амаль каля Глуска, ёсць прыпынак Усцярхі. Павярнуўшы на дарогу на Зелянковічы, міма Балашэвіч, праз маленькую раку Ліса, даязджаем да Засценка Усцярхі. За кіламетр ад Засценка, зноў праязджаем праз мост цераз Лісу, і вось яна – вёска Усцярхі.
Архіўная гісторыя старажытнай вёскі
У XVI стагоддзі землі маёнтка Устерхі ўваходзілі ў вялікі Глускай маёнтак і належалі князям Гальшанскім, Полубінскім, затым перайшлі князям Радзівілам, графам Юдыцкім.
З 1724 года існавала вёска Усцярхі ў валоданні князя Радзівіла – 7 двароў, 22 гектары зямлі. У 1758 годзе ў вёсцы 11 двароў.
Бабруйчанка Таццяна Афанасьева ў сваім артыкуле ў гістарычна-генеалагічным весніку “Родослов” прыводзіць цікавыя гістарычныя дадзеныя з архіўных крыніц. Вось, што яна піша: “Згодна з рэвізскімі казкамі за 1795 год: уладальніцай Усцярхоў была Пракседа Венцлавовіч (Богуш). У яе маёнтку пражывалі Зубрыцкія — 15 двароў, а таксама Фалецкія, Гулевічы, Смольскія, Кандратовічы.
Пракседа-Антаніна была сястрою Ігната Камінскага, якому пасля і перадала землі ў маёнтку Усцярхі. Апошнімі ўладальніцамі вёскі былі дочкі Ігната: Каміла Паўлюц, Генрыэта Вінчык, Адэлія Нерэзіуш.
З лістапада 1865 года землі ў маёнтку пачалі прадавацца сялянам, якія купілі 894 дзесяціны 388 сажняў зямлі на суму 1951 рубель. У 1872 годзе, землі набывалі Стэпан, Даніла, Фама Якаўлевічы Волоткевічы, Людвік Бурдзейка, Улас Антонавіч і Грыгорый Раманавіч Сахар, мяшчанін Іван Сямёнавіч Крукоўскі, Дзям’ян і Леон Клімовічы, Андрэй Міхайлавіч і Вікенцій Фёдаравіч Салаў’і, дваранін унтэр-афіцэр Павел Мікалаевіч Клімовіч і аднадворэц Іосіф Іванавіч Корбут”.
З кнігі «Памяць. Глускі раён»: вёска Усцярхі з 1847 года – 16 двароў, 96 жыхароў, цэнтр маёнтка ўладальніцы К. Паўлюцовай. 1888 год – адкрыта школа граматы, у якой вучыліся 8 хлопчыкаў. 1907 год – у вёсцы 39 двароў, 204 жыхары; 1926 год – у вёсцы 50 двароў і 340 жыхароў.
Сямён Вілюга
Адзін з выбітных ураджэнцаў вёскі Усцярхі – Сямён Лазаравіч Вілюга. У 1918 годзе ён быў камандзірам асобнага партызанскага батальёна імя Бабруйскага рэўкома, а ў 1919-м – узначаліў рэўком Глускай воласці. Яго імям названая адна з вуліц Глуска.
Хата, дзе нарадзіўся і жыў Сямён Вілюга па наш час стаіць у вёсцы. Праўда, яна даўно ўжо нежылая, а зараз дык і ўвогуле яе пачалі разбурваць. Дарэчы, у 1888 годзе ў гэтай самай хаце размяшчалася вясковая школа граматы, у якой у той час навучаліся толькі 8 хлопчыкаў.
Капліца і стагадовы крыж
У вёсцы Усцярхі на могілках стаіць старажытная капліца. Згадзіцеся, не кожная вёска можа пахваліцца сваёй асабістай капліцай на могілках, якая захавалася, ды яшчэ ў нядрэнным стане. Разам с мясцовай жыхаркай, Марыяй Пятроўнай Зубрыцкай ідзём на могілкі, каб паглядзець гэты ўнікальны аб’ект.
І тут патрэбен невялічкі гістарычны экскурс. У кнізе “Памяць. Глускі раён” у 1847 годзе згадваецца, што ў вёсцы на могілках была каталіцкая капліца. У гісторыка-статыстычным апісанні Мінскай епархіі за 1864 год, дарэчы, напісана, што ва Усцярхах стаяла не толькі капліца, а і драўляная Пакроўская царква.
Што ж мы ўбачылі ў капліцы зараз? Перш за ўсё абразы. Калі ў вёсцы зносілі старыя непатрэбныя нікому хаты, абразы з хат прыносілі ў менавіта сюды. Зараз іх назбіралася ўжо шмат. Вяскоўцы прыбралі абразы прыгожымі ільнянымі, вышыванымі ручнікамі.
У куце стаіць стары драўляны пахавальны крыж, якому сто, а то і болей гадоў. Дарэчы, такі ж самы ёсць і ў вёсцы Балашэвічы. Крыж цікавы сваёй формай – у яго чатыры трохпялёсткавыя канцы.
На абодвух баках крыжа бачны намаляваныя на дрэве выявы Хрыста. Па традыцыі родзічы памерлага на крыж вешаюць ручнік. Калі іх збіраецца шмат, то больш даўнія здымаюць.
Яшчэ ў капліцы ёсць самаробныя драўляныя прыстасаванні для памінальнай службы. Ім таксама шмат гадоў. Зрабіў іх нехта з вяскоўцаў самымі прымітыўнымі сталярнымі прыладамі.
У 2011 годзе капліцу асвяціў настаяцель Глускай Свята-Богаяўленскай царквы і вяскоўцы кажуць, што капліца атрымала як бы сваё другое нараджэнне.
