Ранее была опубликована: Часть 1
Каждая семья – история деревни
Но, чтобы узнать историю деревни от первого лица, как говорят, мы отправились к старейшей жительнице Зеленкович, 92-летней Любови Степановне Хлань. Рассказывала моя собеседница о своей семье, о жизни в деревне – все, что помнила сама и, что сохранила в памяти по рассказам своих родителей. Надо отметить, что говорила собеседница на белорусском языке, как привыкла с детства, приводим ее рассказ на языке оригинала.
– Сям'я майго дзеда Якава (дзед па бацьку) – з Зелянковіч. У іх было 4 браты і сястра – говорит Любовь Степановна. – Браты Якаў і Яўхім былі заўзятымі паляўнічымі. Вось аднойчы яны пайшлі на паляванне ў лес, што каля нашай вёскі Зелянковічы. Раптам ім насустрач выходзіць мядзведзь і ўстае на заднія лапы – гатовы да барацьбы. Дзед Якаў схваціўся з мядзведзем накрыж, а Яўхім спужаўся ды залез на хвою і не бароніць брата. Якаў крычыць: “Дапамажы, скінь мне сакерку, бо задзярэ мяне мядзведзь”. А Яўхім чамусьці не скідвае. Каб не задраў мядзведзь, прыйшлося майму дзеду Якаву ахвяраваць світаю ды спінною – лёг ён на жывот, тварам у зямлю ды затаіўся, нібы не жывы… Мядзведзь яшчэ нейкі час драў адзёжу ды скуру Якава, а потым адышоў ды сочыць за чалавекам – раптам падымецца. Але дзед жа паляўнічы і добра ведаў паводзіны звера – дыхаў незаўважна і ляжаў, таксама чакаў, пакуль мядзведзь стоміцца ды пойдзе. І вось сышоў ён пад выварацень, а браты ўздыхнулі за палёгкаю – Якаў увесь падраны падняўся і Яўхім злез з хвоі. Дзед вельмі раззлаваўся на брата: “Што ж ты мяне не бараніў!”. Уся вёска дзівілася на раны, што былі ў Якава на спіне – як толькі выжыў.
А ён не толькі выжыў, а і разам з братам таго мядзведзя ўсё ж застрэліў. Скуру з яго садралі, у лесе закапалі, а мяса забралі дадому – запрэглі дома кабылку, заматалі ёй пысу фуфайкаю, каб не чула паху мядзведзя (бо спужаецца), паклалі мяса на воз і прывезлі дадому. Мабыць і ў тыя часы нельга было забіваць мядзведзя, бо на наступны дзень да дзеда прыйшлі стражнікі, каб праверыць ці праўду ў вёсцы кажуць, што ён звера забіў. А мама мая ў хаце якраз у той час сядзела ды дзіця калыхала. Убачыла ў акно стражнікаў, зразумела чаго яны ідуць. Яна падняла дзіця з калыскі, паклала туды мяса і зноў дзіця наверх. І мяса не знайшлі, дзеда не асудзілі. А раны ад кіпцюроў звера хутка загаіліся. Гэтую гісторыю расказвалі ўсе спракаветнія бабкі ў маім дзяцінстве.
Дзед Якаў быў добрым пчалаводам, ды й добрым чалавекам. Частаваў сваім мёдам кожнага, хто прыходзіў да яго ў хату – хоць драбок, хоць лыжачку, а дасць.
Родителей Любови Степановны, Степан Яковлевич и Евдокия Семеновна (она родом из соседней деревни Зубаревичи), поженились в 1929 году «на Пятра», то есть 12 июля. В семье родилось 10 детей.
– Татаў бацька даў ім селішча праз вуліцу ад сваёй хаты, – рассказывает Любовь Степановна. – У таты былі чатыры сястры і брат. Мама расказвала пра сваё вяселле. На свята з вёскі Пяцянка прыязджала пані – пажылая жанчына. Не ведаю, што за пані, але так мама гаварыла. Дык вось, яна запрэгла коней у брычку і сама імі кіравала. На дузе звінелі шамкі (такія бразготкі) і яна, калі ехала па Зубарэвічам сыпала дзецям цукеркі, а яны беглі за брычкай ды збіралі іх. Першае дзіця, дзяўчынка, у мамы памерла. Потым нарадзіўся брат Алеш, а ў 1933 годзе – я. Самае апошняе, 10-е, дзіця нарадзілася падчас вайны. Але к 1944 году, калі Зелянковічы вязваліла Чырвоная Армія і мы тату праводзілі на фронт, нас, дзяцей, засталося толькі шасцёра. А пасля вайны – толькі чацвёра. Памерлі дзеці ад голаду і холаду…
«Сястру таты, злавілі разам з кароваю і павялі ў Бабруйск»
Дальше к нашему разговору присоеденилась Анна Ивановна Голуб и она вместе с Любовью Степановной расказала о военном времени то, что когда-то ей говорила мама.
– Аднойчы на Зелянковічы наляцела аж 12 самалётаў – вельмі бамбілі, – вспоминает Любовь Степановна. – Магчыма, ляцелі бамбіць чыгунку ў Ратміравічы ды й нас зачапілі, тут жа ўсяго пяць кіламетраў. Нашу хату разбамбіла ды іншыя. Толькі тры старыя хаты на вуліцы засталося. Якія не разбамбілі, дык услед ішлі карнікі і палілі. А хаты стаялі вельмі цесна адна да адной – хутка загараліся. Мала таго, што мы без хаты засталіся, дык яшчэ і хлеў разам з кароваю згарэў. Але ўсё гэта нажыўное, як кажуць. Галоўнае для мамы было нас зберагчы. На выпадак бамбёжкі або нейкай іншай небяспекі мама кожнаму з нас у нізінцы за агародамі выкапала па ямцы. Ад двара да такой схованкі трэба было бегчы метраў 150. У Ратміравічах аднойчы быў бой на чыгунцы, дык да нас даляталі снарады таксама.
Людзі, згубіўшы хаты, вымушаны былі капаць сабе зямлянкі.
У лесе недалёка ад Зелянковіч спачатку арганізавалася два партызанскія атрады, потым іх ужо чатыры стала. Немцы з паліцаямі некалькі раз рабілі аблавы і на вёску, і на лес – шукалі партызан.
Аднаго разу немцы прыйшлі ў Зелянковічы і сагналі ўсіх, хто быў на той час у вёсцы да хлява на крайнім селішчы. Але збіралі людзей па сяле паступова і пакуль карнікі хадзілі ды лавілі вяскоўцаў па вуліцы, нехта запаліў той хлеў, куды нас павінны былі заперці. І, на дзіва, нас адпусцілі, а маглі і проста пастраляць…
Зелянкоўцы хаваліся ў лесе. Каго знаходзілі – адпраўлялі ў Германію. Маю цётку Тэлю, сястру таты, злавілі разам з кароваю і павялі ў Бабруйск. Там яна хацела ўцячы з палону ды ўтапілася ў Беразіне.
На нашых вачах і партызан шукалі ды хацелі знішчыць – бамбілі лес ад Зелянковіч да Крукаўшчыны ды Уюнішч. Ямы ад тых бомбаў засталіся па наш дзень – толькі пазарасталі ўжо чарнічнікам ды дрэвамі.
Аднойчы, зімою, за нашым агародам бомба упала. А я яшчэ не успела схавацца ў выкапаную мамаю ямку, толькі бегла туды. Мяне паветранай хваляй кінула на стары пень з дзедавага саду і я хусткай зачапілася за адросткі ад яго. Ды зверху добра прысыпала зямлёю. Мама знайшла мяне толькі па хустцы, што тырчала каля пня з зямлі. Адкапала. На мне толькі адзенне было вельмі падранае. А вось майго дваюраднага брата Федзю разарвала на кускі – ён ад дзеда Якава бег па вуліцы к сваёй хаце. Падчас той бамбёжкі шмат зелянкоўцаў загінула.
Пасля вызвалення Глускага раёна, тату забралі на фронт. Ён паспеў прыслаць нам некалькі лістоў. Адзін ліст прыйшоў ад яго яшчэ з Бабруйску. Пісаў, што там загінуў аднавясковец. А праз некаторы час, на тэрыторыі Польшчы (вёска Матыскі ў Падляшскім ваяводстве) загінуў і наш тата. Пахаваны быў на Варшаўскай шашы ў брацкай магіле.
«Немцы подожгли дома и уехали»
– Мама рассказывала, что первое время немцы наше «Новое село» не трогали, – подключается к разговору Анна Ивановна. – Но потом, так как поселок был близко к лесу, поступил приказ все дома, особенно те, что близко к лесу – сжечь. Боялись, что в отдаленный поселок, в крайние дома придут партизаны. Немец прошел по всем домам, предупредил жителей, что их дома сожгут: «Выносите вещи». Люди, конечно, выносили свое добро. Немцы подожгли дома и уехали, не ждали, когда сгорят дотла. Кто смог из жителей, потушил свой дом, тот потушил. Местные жители, кто не смог спасти свои дома, в лесу делали землянки и там жили. А пока их строили, жили кто где, даже под корягами. Прятались в лесу и от немцев, конечно, которые регулярно прочесывали местность – искали партизан. У деда моей мамы, его звали Василёк, была книга.
Это даже не книга, а переписанные от руки молитвы или что-то вроде того. Написано, как название «Спасение человека». Но он эту книгу всегда носил с собой. И вот однажды, при очередной облаве немцев, дед Василёк на них в лесу наткнулся. Вот они, совсем близко стоят, гергечут, а деда и не заметили. Говорил, что именно эта книжка его и спасла. Она до сих пор у меня хранится. Кстати, мой прадед Василёк и шептать умел – лечил детей в Зеленковичах.
– Я да яго бегала лячыцца, – говорит Любовь Степановна. – Прастыну, на губах паўскакваюць болькі, дык ён вугалькамі, а дакладней, іскрамі прыпякаў іх, нешта шаптаў і ўсё загойвалася.
Продолжение следует.
