Факт 1. С детства слышал Пушкина
Николай Аврамчик родился 14 января 1920 года в деревне Плессы Бобруйского района. Это недалеко от Телуши, где, как известно, проживала внучка Пушкина, Наталья Воронцова-Вельяминова. Благодаря ей в Телуше еще в 1894 году была построена школа для крестьянских детей. Наталья Александровна устраивала для них рождественские елки с подарками, раздавала книги.
Николай Яковлевич вспоминал, что свои первые сказки он услышал от мамы, и это были сказки Пушкина...
«Если бы не Бобруйщина и не Бобруйск, наверное, не был бы я литератором, – рассказывал он. – Почему так? Потому что родился недалеко от поместья, где жила внучка Пушкина Наталья Александровна Воронцова-Вельяминова. И с детства моя мама рассказывала мне необыкновенные сказки: «У Лукоморья дуб зеленый...», «Три девицы под окном…». Поэтическое слово с детского возраста покорило меня на всю жизнь. А иначе я был бы учителем, причем, учителем географии».
Факт 2. Его заметили Колас и Купала
Еще до войны Николай поступил на филфак Минского пединститута, параллельно работал в редакции газеты «Пионер Белоруссии».
В родном вузе то и дело проходили «капустники» и поэтические вечера. Один из таких в апреле 1939 года посетила «элита пера»: Янка Купала, Якуб Колас, Михась Лыньков и Эди Огнецвет. Студенты волновались перед встречей – еще бы, живые кумиры! И надо ж было такому случиться, что именно скромный уроженец Бобруйщины привлек внимание мэтров.
«Сустрэча ідзе, як раптам мяне штурхаюць: «Глядзі, Колас твой верш чытае!..», – вспоминал впоследствии Николай Яковлевич. – Аказваецца, класіку паклалі на стол самвыдатаўскі часопіс «Наша творчасць», дзе былі змешчаны і мае вершы. Колас прачытаў верш – працягнуў Купалу. Той надзеў акуляры, прачытаў, яны нешта перамовіліся, як раптам Купала падымаецца і кажа: «Мы азнаёміліся з вашым часопісам, і нашу ўвагу прыцягнуў верш Аўрамчыка «Адлёт жураўлёў», запрашаем аўтара на сцэну…». Мяне – першага на трыбуну! Я, вядома ж, выйшаў на трыбуну паслухмяна, а вершаў жа не падрыхтаваў ніякіх… Пачаў лэпаць сябе па кішэнях – у тую пару ў мяне часта бывалі рукапісы з сабой, чарнавікі. Няма! У першых радах пачалі ўжо хіхікаць…»
Что делать? Наш герой решил просто – раз нет черновиков, прочту наизусть. Снова, только теперь в исполнении автора, прозвучал «Адлёт жураўлёў» и еще что-то патриотическое. Видимо, все это произвело благоприятное впечатление на именитых гостей. По крайней мере, Колас после вечера написал в тетради отзыв: «Верш Аўрамчыка надзвычай свежы, па сіле і эмацыйнасці я стаўлю яго ў рад такіх вершаў, як лермантаўскі «Парус». Назавтра об этом появилась заметка в газете. Аврамчика заметили – и пошло-поехало… Николай Яковлевич неоднократно повторял, что на литературную деятельность его благословили именно Купала и Колас.
Факт 3. Чудом выжил в плену
Грянул 1941-й, и гвардии рядовой Николай Аврамчик ушел на фронт. Участвовал в боях за Ленинград, но в июне 1942 года попал в окружение и в плен, а затем, в качестве бесплатной рабсилы – на угольную шахту Рура.
«Мне выпалі выпрабаванні ў 11-ці ці 12-ці фашысцкіх лагерах, – вспоминал Николай Яковлевич. – І ў кожным былі свае нагрузкі, свае «дыеты». З першага ў Ноўгарадзе, куды змясцілі іспанцы, я ўцёк. У другім, куды прывялі, думаў, што расстраляюць. Потым Мядзведзь-лагер, Аракчэеўскія казармы, Порхаў-лагер, Пскоў, далей – лагер смерці ў Дзвінску, затым – шталаг у Германіі… І не ўсюды нават лебяда была».
В своем романе «У падзямеллі» Аврамчик описывает случай, как его, пленного, «подкармливает» немец: «Так, фактычна ён мяне выратаваў, даючы штодзень бутэрброд – паміж лустамі хлеба скрылёк сала».
В конце концов, из угольных шахт молодой поэт попал в хозяйство к немецкому фермеру, и это спасло ему жизнь. Из плена он был освобожден в апреле 1945-го союзниками-англичанами. О военных перипетиях своей судьбы Аврамчик написал в прозе.
«Сын свайго часу паказаў час, як ён бачыў яго, як адчуў яго, не хлусячы, не становячыся на катурны», – такую характеристику произведениям коллеги дал Рыгор Бородулин.
Факт 4. Донашивал пальто за Петром Машеровым…
Знаковых встреч в биографии Аврамчика было немало. С первыми лицами государства, в том числе. Случались и курьезы.
«Пасля вайны я хадзіў на працу ў рэдакцыю ў касцюме і паддзёўцы малодшага брата, што служыў у арміі і з месяца на месяц мог дэмабілізавацца, – описывал тот период Николай Аврамчик. – Таму я пачаў мірна абжывацца ў Мінску з таго, што спярша павінен быў набыць нейкія ўласныя апраткі.
Помню, як з гэтай мэтаю мы з жонкаю прыйшлі на таўкучку на Чэрвеньскім рынку. Мая жонка аблюбавала ў руках маладой жанчыны мужчынскае паліто цёмна-сіняга колеру. Жанчына прасіла за яго тысячу рублеў (на працы я атрымліваў ум есяц восемсот восемдзесят). І ўсё-такі абедзве жанчыны ўгаварылі мяне памерыць паліто. Яно аказалася ледзве не да пят.
«Хіба на выраст? – падумаў я. – Дык жа болей ужо не вырасцеш».
Уладальніца рэчы па кіслым выглядзе майго твару, мабыць, зразумела гэта і запэўнівала, што ў любой майстэрні паліто ўкароцяць на чвэртку. Нібы апраўдваючыся, яна прызналася, што муж пашыў яго для паездкі за мяжу, але не апрануў ні разу.
Мая жонка нясмела пацікавілася, дзе ён працуе.
– У камсамоле, – адказала жанчына.
– Дык і ён жа працуе ў камасамоле, – кіўнула галавою на мяне мая жонка.
Мне ўжо на заставалася нічога іншага, як запытацца ў жанчыны, як прозвішча яе мужа.
– Машэраў.
Месяца за два да таго Машэрава прызначылі адным з сакратароў ЦК камсамола рэспублікі. З газет я ведаў, што ён і паэт Аркадзь Куляшоў уваходзілі ў склад савецкай дэлегацыі, якая ездзіла ў Лондан на кангрэс дэмакратычнай моладзі свету.
Жанчына ўступіла нам сотню рублеў, і мы купілі паліто. Было яно шыкоўнае, з дзябёлага, дыхтоўнага драпу. Доўга франціў я ў ім пасля вайны, потым пераліцаваў, а яно ўсё не ведало зносу.
Кажуць, быццам Фёдар Дастаеўскі сказаў пра сябе і пра іншых рускіх пісьменнікаў, што яны ўсе выйшлі з гогалеўскага «Шынеля». Пераймаючы яго, я сказаў бы ў адносінах да сябе, што я выйшаў у людзі з Машэраўскага паліто, прычым не толькі ў звычайным, але і ў пераносным сэнсе гэтага слова. Я кажу гэтак не дзеля красамоўства…»
Факт 5. … И очень уважал этого государственного деятеля
После, к слову, литератор неоднократно лично встречался с первым владельцем дорогого сердцу пальто, общался с ним, писал, по его просьбе. Да и вообще, Петра Машерова Аврамчик считал выдающимся государственным деятелем – подтверждение тому можно найти в его воспоминаниях:
«Ён быў асобай, на галаву вышэйшай за некаторых членаў і кандыдатаў у члены тагачаснага палітбюро, многія з якіх фіктыўна закончылі толькі абласныя або ў лепшым выпадку рэспубліканскія партыйныя школы. Прырода не абдзяліла яго ні розумам, ні паставаю, ні артыстычнасцю, ні абаяльнасцю…»
И судя по некоторым высказываниям, именно Машеров порекомендовал его в качестве редактора отдела поэзии в журнал «Маладосць», где Аврамчик проработал почти три десятилетия. А ведь, напомню, Николай Аврамчик был в немецком плену три года – к таким фактам в биографии в советское время относились крайне подозрительно.
«Машэраў вельмі даверліва адносіўся да людзей толькі на падставе іх творчай працы…», – убедившись на собственном опыте, утверждал поэт.
Факт 6. Перевел на белорусский язык произведения коллег
Нашего героя знают преимущественно, как поэта и произаика. Меж тем, он известен также как переводчик на белорусский язык произведений русских, украинских, польских, эстонских и других авторов (даже Байрона).
«У свой час акрамя Шаўчэнкі, Франка, Лесі Украінкі, я перакладаў і жывых класікаў – Паўла Тычыну, Максіма Рыльскага, Андрэя Малышку, Міколу Бажана, – делился Николай Аврамчик с журналистами. – Да ўсяго, я ж, можна сказаць, данбаскі – працаваў там, ведаў многіх, калі пісаў раман. (…) Перакладаў вершы нават пачынальніка комі літаратуры Івана Куратава, эстонскіх аўтараў…»
Факт 7. Был соавтором скандального «Сказа пра Лысую гару»
В начале 1970-х годов читающая белорусская интеллигенция, выражаясь современным языком, испытала шок. Свет увидела эпатажная поэма некоего «Ведьмака-Лысогорского», описывающего в громких деталях быт писателей в дачном поселке литераторов неподалеку от Лысой горы. «Сказ...» охотно читали и те, кто до того вовсе не интересовался поэзией – уж больно все живописал автор. Даже сам Машеров дал оценку: «Если бы не матюки, то можно было бы и напечатать...»
Несколько десятилетий, то затихая, то разгораясь, велись дебаты по поводу авторства поэмы. Наконец в 1995 году в журнале «Крынiца» было опубликовано интервью с загадочным автором и помещен его снимок. Там Ведьмак-Лысогорский стоял спиной к фотографу. Как выяснилось позднее, на снимке был запечатлен… Микола Аврамчик.
Страсти разгорелись еще пуще, когда в 2003 году Нил Гилевич неожиданно озвучил в прессе, что это произведение написал он, а Аврамчик лишь подбрасывал идеи для сюжетов. Понятное дело, что уроженец Бобруйщины обиделся на такие слова и выступил с опровержением.
«Амаль сорак гадоў таму пісалі з Гілевічам, жартуючы па-студэнцку. А вось што атрымалася: ён сцвярджае, што адзін пісаў, а Аўрамчык толькі хохмы расказваў. Між тым, Бураўкін, сябар Гілевіча, лічыць, што ўдвух пісалі. Рыгор Барадулін упэўнены, што на семдзесят працэнтаў «Сказ…» Аўрамчыкам напісаны. У Амерыцы доктар навук выдаў аб’ектыўную працу, дзе робіць вывад, што і Аўрамчык, і Гілевіч усхвалілі сябе і груба абышліся з іншымі. Янка Брыль даўно казаў: «Нічога там няма». І я кажу: дык і не было! А чаму іншыя пісьменнікі не адгукнуліся? Таму, лічу, што Гілевіча баяліся, а Аўрамчыка саромеліся…», – так в одном из интервью описывал «лысагорские» страсти Николай Яковлевич.
Факт 8. В 79 возобновил отношения с первой любовью
Как видим, Аврамчик был далек от унылого почивания на лаврах – он писал всю жизнь, не бросая любимое занятие даже в глубокой старости с присущей ей немощью. Хотя что-что, а последнее с героем материала решительно не вязалось. К примеру, в свои 79 он… возобновил отношения с первой любовью по имени Анна (ей на ту пору «стукнуло» 77). Оба долго жили каждый в своем браке, воспитали по трое детей и оба к этому времени потеряли супругов.
«Можна сказаць, што і юначае каханне аднавілася, і новае ўзнікла, – признавался литератор. – У нас такі ўзрост, што некаторыя ўвогулле падумаюць: чорт іх знае... Але вельмі свяцілася і сагравала тое пачуццё. Я не мог крыўдаваць на яе, што не дачакалася тады, – мне ж яшчэ столькі вучыцца заставалася… (как вы уже, наверное, догадались, любимая вышла замуж за другого – прим. авт.). Калі зноў сустрэў Анюту – абсалютна не думаў, хто што казаць будзе! Шапталіся, вядома ж, розныя там суседкі-сяброўкі… Сястра казала, людзі гавораць, што Аўрамчык з глузду з’ехаў… А я лічу: што я думаю – тое і думаю, што мне да іншых?!»
Суды да пересуды не помешали удивительной паре – Анна Семеновна и Николай Яковлевич на зависть злым языкам умудрились прожить вместе в ладу и гармонии без малого два последних десятилетия...
В материале автор использовала цитаты Николая Аврамчика из интервью разным источникам, в том числе «Вечернему Бобруйску».
