Сядаем за стол
У творы Адама Міцкевіча шляхта талакой з’ехалася на банкет. Усе зайшлі ў пакой, але за стол не спяшаюцца. Чакаюць адпаведнага знаку ад гаспадара. Калі той ласкава запрасіў, то госці па чарзе займаюць свае месцы. І тут галоўнае – не памыліцца! Пад абразом сядае самы паважаны чалавек. Звычайна, ва ўзросце і пры пасадах. Ен ідзе за стол, вітаецца з паненкамі і маладымі людзьмі. Побач з ім сядаюць квястар (манах, які збірае міласлівіцу – аўт.) і суддзя. Звярніце ўвагу, суддзя карыстаецца нязменнай павагай, бо дзейнічае паводле права. А вось далей зусім ужо цікава…
Калі ўсе размясціліся, мужчынам наліваюць гарэлку і падаюць закуску – літоўскі халадзец (мы ўсе яго ямо на Каляды). Таго, хто прыехаў здалек або з’яўляецца чалавекам новым, запрашаюць бліжэй да гаспадара. Мужчыны павінны знаходзіцца паміж кабетамі і паненкамі. І хавай Божа, яны будуць толькі есці і піць! Для шляхціца гэта недапушчальна! Мужчына павінен служыць пані, якая знаходзіцца з левага боку ад яго, – прапаноўваць ей напоі, накладаць у талерку ежу, мяняць талеркі, зрэшты, жартаваць. Пані павінна прыемна бавіць час. Калі маладзен не ведае сваіх абавязкаў за сталом, стрэйшыя яму абявязкова падкажуць.
Піць – значыць, жыць! Багата
Адносна моцных напояў… Звярніце ўвагу: было іх два віды (у асноўным): венгерскае чырвонае (16 градусаў) і гжэлка, або аквавітаўка (каля 60 градусаў, у залежнасці ад бровара). Напоі налівалі пасля змены трох страў. Пані сама вызначала тое, піць ей ці не. А вось з мужчынамі ўсе было складаней – кілішак (каля 120 гр) выпіць трэба было абавязкова. Інакш – гаспадар пакрыўдзіцца! Магло дайсці і да двубою. Харошы банкет – не менш за 30 страў. Вось і думайце, ці адужылі б вы Каляды на пачатку ХІХ стагоддзя ў гасцях Радзівіла Пане Каханку. Умець піць гжэлку і заставацца чалавекам за сталом – гэта было суцэльнае, філіграннае мастацтва. Многія рабілі на гэтым кар’еру…
Ветлівасць – і зброя, і павага
Пра ветлівасць трэба сказаць асобна. У шляхецкім асяроддзі выказацца груба, па-хамску было немагчыма. Нашы паны звычайна захоўваліся прыстойна, ды і шляхецкая этыка вымагала заставацца чалавекам ва ўсіх выпадках жыцця. Быць ветлівым – гэта значыць, быць прыналежным да эліты Рэчы Паспалітай. Але! Адна справа быць ветлівым з суседам шляхціцам, а іншая – з кмецем (селянінам) ці з карчмаром. Шляхціца вучылі ветлівасці з дзяцінства, калі аддавалі ў дом магната. Там хлопчык назіраў за звычаямі, пераймаў іх.
Бігас ад Адама Міцкевіча
Бігас – бадай што, адна з найбольш папулярных страў у асяроддзі нашай шляхты. Ніводны банкет без яе не абыходзіўся. Але тут трэба агаварыцца: перадусім гэта закуска для паляўнічых, гатуецца яна на вогнішчы і на свежым паветры. Вось што піша пра бігас Міцкевіч: Словамі перадаць яго цудоўны смак і незвычайны пах складана. Страўнік гарадскога жыхара бігас не ацэніць. Каб атрымаць сапраўдную асалоду, трэба быць вясковым, мець здароўе і вяртацца з ловаў.
Каб прыгатаваць бігас, трэба ўзяць квашаную капусту, моркву, цыбулю, бульбу, парэзаць дробна мяса (пажадана, з дзічыны). Мяса трэба шмат. Усе гэта засыпаць у казан і заліць крынічнай вадой. Можна дадаць грыбы, прыправы. Некаторыя дадаюць чарнаслівы і перац. Гатаваць бігас варта на невялікім вогнішчы да такой ступені, пакуль з садавіны выйдуць усе сокі, а мяса канчаткова разварыцца. Старыя рэцэпты падказваюць, што перад тым, як бігас здымаюць з вогнішча, у казан наліваюць пляшку гарэлкі – для апетыту і водару.
Смачна есці!
